Santa Maria: misleidende vondst bij Haïti ontkracht door UNESCO

Clifford kondigt revolutie aan: de ‘Santa Maria’ gevonden?

Toen de 68‑jarige onderwater archeoloog Barry Clifford in 2014 luidkeels verkondigde dat hij het legendarische vlaggenschip van Christoffel Columbus had opgespoord, sloeg het wereldnieuws meteen aan. Hij noemde de vondst “de Mount Everest van scheepswrakken” en stelde dat hij daarmee een stukje menselijk ontstaan had herontdekt. Zijn enthousiasme was niet ongegrond: de plaats van het wrak lag precies waar Columbus in zijn dagboek schreef dat de Santa Maria op Kerstavond 1492 op een rif was aangespoeld. Daarnaast paste de lengte van het onderwaterlichaam bij de historisch bekende afmetingen van het schip, en waren er stenen gevonden die overeenkwamen met de bouwmaterialen uit het Spaanse La Cosa‑gebied waar de Santa Maria oorspronkelijk was gemaakt.

Het meest overtuigende bewijs leek echter het kanon te zijn dat Clifford vond. Het wapen had een ontwerp dat volgens hem kenmerkend was voor de late 15e eeuw, precies de periode waarin Columbus voer. “Dit kanon verkondigt duidelijk dat we hier een koloniaal scheepswrak hebben, geen gewone handelboot,” zei hij in een persconferentie. Zijn eerdere onderzoek in 2003 had destijds geleid tot een “foute diagnose” van hetzelfde artefact, maar na twee jaar extra studie over de typen cannons die Columbus gebruikte, keerde hij terug, vastbesloten het mysterie op te lossen.

Clifford schilderde een levendig beeld van het moment waarop de Santa Maria strandde: de bemanning zou na een feestelijke landing dronken geslapen hebben, een onervaren jonge stuurman had de koers verstoord en het schip stond uiteindelijk op de rotsen. Volgens de kronieken zou Columbus het wrak hebben afgebroken om een fort te bouwen, waarin een deel van zijn crew verbleef terwijl hij terugkeerde naar Spanje met de twee overgebleven schepen. Deze narratief sloot perfect aan op de vondst van het eventuele fort in 2003, waarvoor Clifford al eerder lof had gekregen.

UNESCO zet de vondst onder de loep – een late 19e‑eeuwse scheepswrak

De roem van de ontdekking duurde echter niet lang. Noch een paar weken voordat Clifford zijn “doorbraak” publiekelijk maakte, had de Haïtiaanse minister van Cultuur, Monique Rocourt, al haar twijfels geuit. Ze waarschuwde dat een zekere “romantiek” vaak veiliggesteld wordt door hun cultuur, maar dat er een wetenschappelijke toets moest komen. UNESCO volgde die waarschuwing op en stuurde een eigen team van maritieme experts naar de locatie.

Na enkele weken intensief onderzoek presenteerde UNESCO een rapport dat de hele claim ontkoppelde van de historische realiteit. De voornaamste punten waren:

• De gevonden artefacten – waaronder het vermeende kanon – dateren opvallend uit de 19e eeuw, niet uit de 15e.
• Radiokoolstoftests op organisch materiaal van de schelp en de omringende bodem leverden een datum van ongeveer 1800 jaarlijks op.
• De bouwstijl van het scheepsframe wijkt af van de typische Caravelle‑constructie die Columbus gebruikte; het vertoonde kenmerken van een later, industrieel ontwerp.

Met deze vaste bewijsstukken concludeerde UNESCO onomstotelijk dat het wrak niet de Santa Maria kon zijn, maar een veel recentere handels- of kolonialschip. Het Santa Maria-mythe, zo stelde UNESCO, “blijkt hier een klassieke case van misinterpretatie te zijn, waarin historische verlangens de objectieve analyse overschaduwen.”

De onthulling zorgde voor een flinke dosis teleurstelling in de archeologische wereld, maar ook voor een belangrijke les. Het onderwateronderzoek van historische schepen blijft een delicaat spel van deels verstoorde materialen, verouderde documenten en vaak onbetrouwbare tradities. Zelfs gerenommeerde onderzoekers als Clifford kunnen door bevestigingsbias en de drang om een grensverleggende ontdekking te publiceren, de grens tussen feiten en speculatie laten vervagen.

Ondanks de afwijzing van de Santa Maria‑claim heeft Clifford niet stilgezeten. Hij blijft actief zoeken naar het ”einde” van de reis van Columbus, en heeft plannen aangekondigd om opnieuw te duiken langs de noordkust van Haïti, dit keer met strengere wetenschappelijke methoden en een breder internationaal team. De mogelijkheid om de fragmenten van het fort – dat, volgens sommige historici, gebouwd werd van het hout en de spanten van de Santa Maria – definitief te lokaliseren, blijft een prikkelende hypothese voor de toekomst.

Voor nu is één zaak duidelijk: de originele locatie van het beruchte vlaggenschip blijft een mysterie, een waterdichte puzzel die generatie na generatie onderzoekers uitdaagt. De zoektocht naar de verloren schatten van de 15e eeuw gaat door, met UNESCO als waakvlam die de wetenschap boven sensatie laat zegevieren.